آشنایی با موسیقی در دوره قاجار

موسیقی در دوره قاجار رنگ دیگری به خود گرفت. در این دوران استادان موسیقی به نواختن و آموزش سازهای سنتی ایرانی پرداختند و این موضوع از جانب دربار هم مورد توجه قرار گرفت.

در آن زمان‌ها ناصرالدین شاه قاجار به زنان دربار دستور داد تا مدت 2 سال برای آموزش موسیقی بکوشند و بعد از دو سال تمرین آن‌ها از نتایج دیده شده شگفت زده شد. 2 استاد مرد به نام‌های سهراب ارمنی اصفهانی و رستم یهودی شیرازی مسئولیت آموزش به زنان دربار را داشتند. در آن زمان با توجه به حساسیت‌هایی که برای حجاب داشتند، زنان با پوشش کامل به طوری که تنها صورت آن‌ها نمایان بود، در کلاس موسیقی حاضر می‌شدند. پس از آن دسته‌ای از بانوان هنرمند طی دو سال به صورت مکرر به تمرین سازهایی که به آنان آموزش داده می‌شد می‌پرداختند تا برای روز رونمایی از هنر خود آماده شوند. در آن روزها آموزش موسیقی به کودکان هم از جانب اساتید ماهر انجام می‌شد. معمولا کودکانی که پدر هنرمند داشتند که در نواختن سازی متبحر بودند، برای آموزش یک امتیاز ویژه داشتند. چرا که یک استاد ماهر مشوق آن‌ها می‌شد.

به طور کلی از آثار موسیقی در دوره قاجار اطلاعات کافی وجود ندارد. حتی موسیقیدان‌های آن زمان هم کتابی از سرگذشت موسیقی آن دوران ارائه نکرده‌اند.

سازهای محبوب در دوره قاجار

دوتار، سه‌تار، تار،کمانچه، سنتور، نی و فلوت از سازهای محبوب در دوره قاجار بودند. در این میان عده‌ای به نوازندگی مشغول بودند و در طول زندگی خود شاگردانی هم تربیت می‌کردند. اما به طور دقیق نمی‌توان گفت که چه کسی برای اولین بار فنون نوازندگی این سازها را فراگرفت. تاریخ موسیقی ایرانی پر از رمز و راز است و تنها با گفته‌های کمی که موجود است می‌توان به نتایجی رسید.

اما جالب است بدانید موسیقی در دوره قاجار تنها به سازهای سنتی ختم نمی‌شد. ساز پیانو نیز در این سال‌ها مورد توجه عده‌ای از علاقمندان به موسیقی قرار گرفت.

توجه به هنر موسیقی افراد زیادی را هم به سمت خوانندگی تشویق می‌کرد. در واقع حضور سازها می‌توانست با یک آواز برای شنونده تکمیل شود.

در آن سال‌ها از ساز نی و فلوت برای تعزیه خوانی هم استفاده می‌شد. افرادی که به این ساز علاقمند بودند، به دارالفنون می‌رفتند. اکبر فلوتی که استاد فلوت در این دوره بود چند صفحه گرامافون از آثار خود برجای گذاشته است.

موسیقیدانان دوره قاجار

قدیمی‌ترین فردی که به عنوان نوازنده تار در کتاب‌های مربوط به دوره قاجاریه شناخته شده، علی اکبر فراهانی است. خانواده او به خاندان هنر شناخته می‌شدند. علی اکبر فراهانی به موسیقی دستگاهی آگاهی داشت. قدرت او در نوازندگی به قدری بود که کسی توان رقابت با او را نداشت. چرا که دائما نیز از جانب شاه قاجار مورد تحسین قرار می‌گرفت. او دارای 3 فرزند پسر بود که 2 تن از پسران راه پدر را در نوازندگی تار ادامه دادند.

پس از مرگ علی اکبر فراهانی، برادرزاده و شاگرد او مسئولیت آموزش به 2 پسر علی اکبر را به عهده گرفت. پس از گذشت چند سال میرزاعبدالله که یکی از پسران علی اکبر فراهانی بود توانست در نوازندگی ساز سه‌تار و تار خبره شود. او این هنر زیبا را از برادر بزرگتر و ناپدری‌اش آموخت.

غلامحسین درویش که به درویش خان هم شناخته می‌شد، هنر نوازندگی را در سنین کودکی و در دارالفنون آموخت. بعد از خبره شدن او در گروه موسیقی داماد ناصرالدین شاه به عنوان نوازنده طبل انتخاب شد. او همچنین نوازندگی سه‌تار را هم آغاز کرد و پس از تسلط کافی شروع به تربیت هنرجویان آن دوره کرد.

محمدحسن خان به عنوان اولین نوازنده سنتور در تاریخ ایران شناخته می‌شود. به طوری که نام او را سنتور خان گذاشتند. محمدصادق خان که نوازنده کمانچه بود، به شاگردی محمد حسن خان درامد. محمد صادق خان را اولین موسیقیدان ایران می‌گویند. چرا که علاوه بر نوازندگی کمانچه، سنتور، سه تار، نوازندگی پیانو هم فرا گرفت. او اصول نوازندگی ساز کمانچه را از پدرش آموخته بود و در دربار ناصرالدین شاه قاجار صدای آثار خود را به گوش مردم می‌رساند.