آشنایی با تاریخچه ساز دوتار

اگر علاقمند به یادگیری این ساز هستید می‌توانید در آموزشگاه راه صبا زیر نظر استاد ایوب سعیدی آن را بیاموزید. اگر به دنبال یک آموزشگاه موسیقی در تهران با اساتید با تجربه هستید ما به شما این آموزشگاه را معرفی می‌کنیم.

قصد داریم در این نوشته راجع به ساز دوتار با شما صحبت کنیم. یکی دیگر از سازهای زهی است که دلیل نامگذاری آن دقیقا با ساختار این ساز یک مفهوم را می‌رساند. یعنی این ساز دارای دو تار است که قدمتی کهن در ایران زمین دارد. در ادامه تاریخچه ساز دوتار را برای شما می‌گوییم.

این ساز در ایران و کشورهای آسیای مرکزی محبوبیت خاصی دارد. اما زادگاه آن به کشور ایران باز می‌گردد. نمونه‌هایی از تصاویر این ساز در به صورت حجاری شده در طول تاریخ ایران مشاهده شده است.

برای نواختن این ساز از پنجه استفاده می‌شود و مانند تار و سه تار نمی‌توان از مضراب و ناخن برای نواختن آن استفاده کرد. معمولا برای نواختن آن از دو انگشت شست و انگشت سبابه استفاده می‌کنند. البته در برخی از ناحیه‌ها از دیگر انگشتان دست نیز برای نواختن بهره می‌گیرند. نوازنده برای نواختن دو راه دارد. یکی نواختن تارها به طریقی که نوک انگشتان با صفحه ساز برخورد نکند که در این صورت صدای شنیده شده صدای ظریفی است. در نوع دیگری علاوه بر برخورد انگشتان به سیم، به صفحه ساز هم برخورد دارد که صدای بی‌نظیری از آن شنیده می‌شود.

دوتار چه نوع سازی است؟

این باعث افتخار است که چنین سازی زادگاه ایرانی دارد. جلوه ظاهری این ساز ساده است. یک کاسه گلابی شکل چوبی با دسته‌ای باریک که پرده‌ها و سیم بر روی آن نصب شده است. اما اگر بخواهند آن را تزیین کنند قسمت دسته آن را با سنگ فیروزه یا استخوان شتر زیباتر می‌کنند. این کار بیشتر در استان خراسان انجام می‌شود. چوب استفاده شده برای ساخت این ساز، چوب درخت توت، گردو، زردآلو یا عناب است. در قسمت داخلی کاسه آن حفره‌هایی وجود دارد که تضمین کننده صدای ناب ساز می‌شود. در صورتی که این حفره‌ها در اثر رطوبت تغییر شکل دهند، صدای اولیه و با کیفیت از ساز به گوش نمی‌رسد.

در گذشته‌های دور چوب این ساز را با روش‌هایی به شکل پوک در‌آورند تا صدای بهتری از آن به گوش برسد. یکی از این روش‌ها قرار دادن چوب ساز درون آهنگ بود.

امروزه دو رشته سیم فلزی بر روی این ساز نصب می‌شود، اما در گذشته‌های دور از ابریشم برای ساخت سیم‌های آن استفاده می‌شد. همانطور که گفتیم این ساز دارای دو تار است. یکی از آن‌ها صدای بم‌تری دارد و دیگری به عنوان صدای زیر استفاده می‌شود.

تاریخچه ساز دوتار

بسیاری بر این باورند که این ساز برای اولین در قسمت خراسان شمالی به محبوبیت رسید. قدمت آن به چند هزار سال پیش باز می‌گردد. البته این ساز در نواحی‌های دیگری از کشورمان نیز نواخته می‌شد.

بسیاری از موسیقی‌دان‌ها این ساز را مادر تنبور و سه تار می‌دانند. این ساز در گذشته‌های دور در خراسان شمالی اهالی روستا را به دور هم جمع می‌کرد تا برای شنیدن نوای این ساز به گوش بنشینند.

دوتار در شهرهای دیگری مانند  نیز ساز محبوبی است. اما در هر نقطه صدای به خصوصی از این ساز به گوش می‌رسد. اما اصول ساخت این ساز در هر منطقه به یک شکل است. به طور کلی دوتار در قسمت شمالی و شرقی ایران طرفداران بیشتری دارد. این ساز علاوه بر خراسان شمالی در شهرهای ساری، علی آباد کتول، گلستان و ترکمن صحرا هم رواج دارد. دوتار در قسمت‌های شمالی و شرقی ایران دارای تفاوت‌هایی هست. یکی از تفاوت‌های آشکار در این دو منطقه تعداد پرده‌های دسته ساز است. تعداد پرده‌های این ساز در منطقه خراسان شرقی هشت پرده و در قسمت خراسان شمالی تعداد یازده پرده بر روی دسته ساز مشاهده می‌شود.