شناخت موسیقی دستگاهی ایران

موسیقی دنیای عجیبی دارد. وقتی به آن علاقمند شوید هر روز ذهنتان پذیرای آموختن هنری جدیدتر می‌شود. به همین دلیل است که اساتید موسیقی معمولا با چند ساز آشنا هستند. این دریچه هنری زیبا شما را به درون خود می‌کشد و روز و شبتان را با الفبای خود درگیر می‌کند. طعم این درگیری لذت‌بخش است.اما قبل از شروع یادگیری یک ساز به خصوص ساز ایرانی پیشنهاد می‌کنیم با مفاهیم موسیقی دستگاهی ایران آشنا شوید. این مفاهیم مانند یک چراغ قوه راه شما را برای یادگیری روشن می‌کنند. خیلی بهتر است که با ذهنی روشن این راه شروع کنید. به خصوص که اگر موسیقی سنتی ایرانی برای شما بیگانه است. تعدادی  آموزشگاه موسیقی در تهران وجود دارند که این تئوری‌ها را به شما آموزش می‌دهند.

امروزه نبض موسیقی غربی در جامعه بیشتر به چشم می‌خورد. برای افرادی که نسبت به موسیقی سرزمین خودشان تعصب ویژه‌ای دارند، یک احساس مسئولیت در قبال این موضوع دارند که مانع از فراموش شدن موسیقی اصیل کشور خودشان شود. آنان برای این کار تلاش‌های مختلفی برای ترویج موسیقی سنتی می‌کنند. مطمئنا نتیجه‌های خوبی هم خواهند گرفت. از این میان اگر چند نفر هم با آنان همراه شود بسیار مهم و ثمربخش در نتیجه این کار است.

در این مقاله شما را با مفاهیم کلی و موسیقی دستگاهی ایران آشنا می‌کنیم.

مفهوم گوشه و ردیف در موسیقی دستگاهی ایران

برای آشنایی با گوشه باید با مفهومی به نام ردیف آشنا باشید. باید بدانید که به مجموعه آوازها و دستگاه‌ها در موسیقی، ردیف می‌گویند. ردیف موسیقی ایرانی شامل هفت دستگاه است که هر کدام ریتم خاصی دارد. دستگاه چهارگاه، دستگاه راست پنج گاه، دستگاه سه گاه، دستگاه شور، دستگاه ماهور، دستگاه نوا، دستگاه همایون از انواع آن است.

به هر کدام از آهنگ‌ها در ردیف خاص، گوشه می‌گویند که انواع مختلفی دارد که اسامی آن‌ها با دلیل خاصی نام‌گذاری شده است. برای مثال برخی از اسامی گوشه‌ها از نشانه‌هایی در طبیعت گرفته شده است، نوروز، چکاوک، سپهر و … از انواع آن است.

از برخی گوشه که به دلیل اهمیت آن به تکرار استفاده می‌شود به آن شاه‌گوشه می‌گویند. گوشه‌های اصلی، بر روی یک نت خاص تاکید دارند. منظور از مرکب نوازی، تغییر دستگاه در موسیقی است. در واقع زمانی که نوازندگان بخواهند دستگاه موسیقی را تغییر دهند، مرکب نوازی انجام داده‌اند. گوشه کرشمه را می‌توان در همه دستگاه‌ها اجرا کرد، وزن این گوشه این امکان را فراهم می‌کند که محدودیتی نداشته باشد.

گوشه ریتمیک دو گونه هستند؛ اول گوشه‌هایی هستند که دارای ریتم باشند و می‌توان آن را در دیگر دستگاه‌های موسیقی ایران هم اجرا کرد. دوم گوشه‌هایی که محدودیت دارند و فقط در یک دستگاه موسیقی ایران قابلیت اجرا شدن دارند.

اما هر گوشه دارای جزءهای کوچک‌تری هستند. آغاز، معرف، گسترش، تکمیل، پایان و ختم از اجزای یک گوشه است.

موسیقی دستگاهی ایران و انواع آن

دستگاه شور:

همان‌طور که اسمش پیداست می‌تواند با خود شور و هیجانی ایجاد کند.موسیقی‌دانان این دستگاه را ساده‌ترین دستگاه موسیقی می‌دانند.

دستگاه نوا:

در گذشته بخشی از دستگاه شور بود. در این دستگاه موسیقی ریتم متوسطی دارد. نه شاد است و نه حزن دارد. ساده و روان است و بیشتر مورد توجه آوازخوانانی که به تازگی کار خود را آغاز کرده‌اند، قرار می‌گیرد.

دستگاه همایون:

این دستگاه بسیار شبیه به دستگاه شور است. از گوشه‌های آن می‌توان به چکاوک، بیداد، نی‌داود، عشاق، باوی، لیلی و مجنون، نوروز، شوشتری و … اشاره کرد.

دستگاه ماهور:

یکی دیگر از دستگاه‌های هفت‌گانه موسیقی ایران است که دارای 50 گوشه و به عنوان موسیقی با ریتم شاد شناخته می‌شود. اما گوشه‌های این دارای سه بخش بم، میانی، و زیر اجرا می‌شود. اگر بخواهیم چند گوشه این دستگاه را نام ببریم به گوشه‌های درامد، کرشمه، شکسته، دلکش، ماهور صغیر، مثنوی، خاوران و … اشاره می‌کنیم.